نگاهی به کارنامه ۱۲ ساله نخست وزیری نتانیاهو

عصرایران – بنیامین نتانیاهو نخست وزیر ۱۲ سال گذشته اسراییل دیروز با رای اعتماد پارلمان اسراییل به دولت ائتلافی جدید از منصب نخست وزیری کنار گذاشته شد.

مجلس اسراییل (کنیست) در جلسه دیروز خود در نهایت پس از نزدیک به ۳ سال بن بست و بلاتکلیفی سیاسی به یک دولت ائتلافی از ۸ حزب یهودی (چپ و راست) و عرب به رهبری اشتراکی ” نفتالی بنت” و یاییر لاپید” رای اعتماد داد.

تشکیل این دولت ائتلافی، قدرت را از نتانیاهو گرفت و  او را به یک بازنشستگی اجباری فرستاد. البته او در سخنان دیروز خود در مجلس گفت که به زودی بازخواهد گشت و با قدرتی تمام از این پس در نقش رهبر مخالفان دولت ایفای نقش خواهد کرد.

نتانیاهو دیروز به طولانی ترین دوران یک نخست وزیر در اسراییل پایان داد.

نتانیاهو ۷۲ ساله ۱۵ سال از عمر خود را در سمت نخست وزیری اسراییل گذرانده که نخستین آن در فاصله سال های ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹ و دومین آن از آوریل ۲۰۰۹ تا ژوئن ۲۰۲۱ یعنی به مدت بیش از ۱۲ سال است. این طولانی ترین طول دوره یک نخست وزیر در تاریخ ۷۳ ساله اسراییل محسوب می شود. نتانیاهو ۷۲ ساله یک سال از اسراییل ۷۳ ساله کوجکتر است.

نتانیاهو علاوه بر دارا بودن رکورد تشکیل طولانی ترین حکومت اسراییل، دارای رکوردهای دیگری نیز در عرصه سیاسی اسراییل است؛ از جمله کسب عنوان جوان ترین نخست وزیر تاریخ اسراییل در زمان تشکیل  حکومت در سال 1996 (نخستین دوره نخست وزیری) و نیز نخستین نخست وزیر تاریخ اسراییل که در داخل اسراییل به دنیا آمده است.

پیشینه نتانیاهو در دولت اسراییل

او متولد ۲۱ اکتبر ۱۹۴۹ در شهر تل آویو است. پدر او از یهودیان مهاجر لهستان و مادرش زاده اورشلیم (شهر قدس) بوده است. او تبار “اشکنازی” دارد هر چند بعدها گفت که آزمایش های دی ان ای نشان داده نژاد او با “هاردی” ها هم نسبتی دارد.

نتانیاهو تنها یک سال پس از تشکیل دولت یهود (اسراییل) در سرزمین های اشغالی فلسطین در پایتخت دولت یهود یعنی شهر تل آویو به دنیا آمد. او فرزند دوم از یک خانواده سکولار یهودی بود. خانواده او دورانی در ایالات متحده آمریکا هم زندگی کرده اند و به همین جهت نتانیاهو تحصیلات خود را در ایالات متحده آمریکا به سرانجام رساند و در رشته های معماری و علوم سیاسی در دانشگاه “آم آی تی” و “هاروارد” مدرک لیسانس و فوق لیسانس گرفت.

او به فاصله چند روز پس از جنگ ۶ روزه سال ۱۹۶۷ و زمانی که تازه تحصیلات دبیرستانی خود  را در آمریکا به پایان برده بود به اسراییل بازگشت و به خدمت ارتش درآمد.

او بعدها در دوره جنگ اکتبر سال ۱۹۷۳  در نقش فرماندهی یگانی ویژه در ارتش اسراییل خدمت کرد و حتی در جریان یک عملیات از ناحیه شانه خود مورد اصابت گلوله قرار گرفت.

نتانیاهو بار دیگر در دهه ۱۹۷۰ و پس از پایان خدمت در ارتش با درجه کاپیتانی، برای تحصیلات دانشگاهی به ایالات متحده آمریکا بازگشت و در شهر بوستون ایالت ماساچوست و دانشگاه ام آی تی به تحصیل در رشته معماری پرداخت.

دوران تحصیل دانشگاهی نتانیاهو در ایالات متحده آمریکا مصادف با نخستین ازدواج او با همسر نخستش “میریام” بود. او از این ازدواج صاحب یک فرزند به نام ” نوا” شد.

پس از پایان تحصیلات در آمریکا نتانیاهو بار دیگر در اواخر دهه ۱۹۷۰ به اسراییل بازگشت و در سال ۱۹۸۴ از سوی نخست وزیر وقت اسراییل ” اسحاق شامیر” به عنوان نماینده دایم اسراییل در سازمان ملل عازم نیویورک شد و تا سال ۱۹۸۸ در این پست ماند.

پس از پایان دوران فعالیت به عنوان نماینده دایم، نتانیاهو به اسراییل بازگشت و به عنوان نماینده در پارلمان اسراییل (کنیست) مشغول فعالیت شد و در سال ۱۹۹۳ او حزب “لیکود” را تشکیل داد و به عنوان رهبر مخالفان حکومت اسراییل ادامه فعالیت داد.

حزب لیکود نتانیاهو در انتخایات سال ۱۹۹۶ به پیروزی رسید و نتانیاهو برای نخستین بار به عنوان جوان ترین نخست وزیر اسراییل به قدرت رسید.

حزب لیکود در انتخابات سال ۱۹۹۹ در انتخابات سراسری از حزب “ایهود باراک” شکست سنگینی خورد و نخستین دوره نخست وزیری نتانیاهو پس از ۳ سال به اتمام رسید.

۱۰ سال دیگر نتانیاهو بار دیگر با پیروزی در انتخابات سراسری در موقعیت تشکیل دولت قرار گرفت و در آوریل سال ۲۰۰۹ و تنها ۳ ماه پس از روی کار آمدن “باراک اوباما” رییس جمهوری دموکرات و نخستین رییس جمهوری رنگین پوست آمریکا، دومین دوره نخست وزیری خود در اسراییل را آغاز کرد.

رابطه آمریکا و اسراییل  و مساله شخصی نتانیاهو با ایران

روابط ایالات متحده آمریکا و اسراییل یک رابطه خاص و ویژه است. فعالیت لابی اسراییل در آمریکا به شدت قوی است و این لابی طی دهه های گذشته توانسته حمایت کامل و بی چون و چرا ایالات متحده آمریکا از اسراییل را به دست آورد. این حمایت تام حتی دموکرات و جمهوریخواه هم نمی شناسد و هر دولت محافظه کار و یا لیبرال در آمریکا خود را متعهد به حمایت مطلق از اسراییل و ارایه کمک مالی سالانه ۳ میلیارد دلاری به رژیم اشغالگر قدس می داند.

اما از زمان روی کار آمدن اوباما کم کم تغییراتی در این همپیمانی بی چون و چرا روی داد که مهم ترین نشانه آن توافق هسته ای اوباما با ایران موسوم به “برجام” بود که علی رغم مخالفت های شدید و دست و پا زدن های نتانیاهو به سرانجام رسید و به مورد اجرا درآمد.

رابطه نتانیاهو و اوباما در این دوره (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶) یکی از سردترین دوران تاریخ روابط دوجانبه بین اسراییل و آمریکا بود به نحوی که نتانیاهو در ماه های پایانی مذاکرات گروه ۱+۵ با ایران برای رسیدن به توافق هسته ای، از سوی “جان بینر” رییس وقت جمهوریخواه مجلس نمایندگان آمریکا به واشنگتن دعوت شد تا با سخنرانی در کنگره علیه برجام سخن بگوید و به مقامات آمریکایی هشدار دهد که چنین توافقی با ایران را امضا نکنند.

سفر نتانیاهو به آمریکا در حالی انجام شد که اوباما او را در کاخ سفید به حضور نپذیرفت و با او دیدار نکرد ولی نتانیاهو که می خواست به هر نحو ممکن مخالفت خود با برجام را نشان دهد به واشنگتن رفت و در کنگره آمریکا سخنرانی کرد و به دولت آمریکا درباره توافق با ایران هشدار داد.

مخالفت های نتانیاهو اما راه به جایی نبرد و دولت اوباما و اعضای دیگر گروه ۱+۵  در نهایت در ژوئیه سال 2015 به توافق هسته ای با ایران  رسیدند و این توافق از ژانویه سال 2016 به مورد اجرا درآمد.

نتانیاهو اما سرخورده نشد و به تلاش های خود علیه برجام ادامه داد و در ادامه یک پاس گل داخلی از سوی مخالفان دولت روحانی از داخل ایران به نتانیاهو باعث شد او بتواند این بار برای تشکیل یک ائتلاف منطقه ای برای مقابله با ایران، دولت های عربی عربستان سعودی و امارات و بحرین  را به سمت خود جلب کند.

پس از ماجرای اعدام “شیخ نمر” از روحانیون شیعه و از مخالفان سرشناس دولت عربستان، گروهی از دلواپسان و مخالفان داخلی برجام در ایران به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در شهر مشهد حمله کرده و این اماکن دیپلماتیک را به آتش کشیدند و این مساله باعث برهم خوردن روابط دیپلماتیک بین تهران و سعودی شد که این تنش دیپلماتیک همچنان هم پس از گذشت نزدیک به ۶ سال از این حادثه در روابط سعودی و تهران پابرجاست.

سعودی ها از این تاریخ به بعد رابطه خود با ایران را قطع کردند و به جای آن به سمت نتانیاهو و اسراییل متمایل شدند.

ماه عسل نتانیاهو و ترامپ

پاس گل دیگر به نتانیاهو پایان دولت اوباما در ایالات متحده آمریکا و به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ بود.

پس از روی کار آمدن ترامپ، نتانیاهو که مهم ترین اولویت و دغدغه خود را مقابله با برنامه هسته ای و برجام و نفوذ منطقه ای جمهوری اسلامی ایران می دانست، همه سرمایه سیاسی خود را به کار بست تا ترامپ را متقاعد به خروج از برجام کند.

لابی اسراییل در آمریکا مدام در یک سال نخست دولت ترامپ روی اعضای دولت و شخص ترامپ کار کردند تا نظر او را نسبت به خروج از برجام و بازگرداندن دوباره تحریم ها علیه ایران جلب کنند.

در این کار نتانیاهو شریک پای کار دیگری نیز داشت؛ “محمد بن سلمان” ولیعهد جوان و جویای نام سعودی که تازه به مناصب قدرت در کشورش دست یافته و هنوز عرق ردای مسند جدید بر تنش خشک نشده، به سودای مقابله با ایران در منطقه افتاده بود.

عربستان سعودی و اسراییل محوری تشکیل داده و تلاش کردند دولت ترامپ را به مقابله جدی با ایران و خروج از برجام مجاب کنند.

البته ترامپ پیشتر در دوران کارزار انتخاباتی نیز بارها از برجام انتقاد کرده و این توافق را بدترین توافق طول تاریخ آمریکا دانسته بود که یکجانبه و تنها به نفع ایران بوده و هیچ منفعتی برای ایالات متحده آمریکا نداشته است.

در نهایت در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ روز موعود برای نتانیاهو و بن سلمان رسید و ترامپ با امضایی که زیر یک فرمان اجرایی زد، خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و تاکید کرد که در قالب فرمان اجرایی تحریم های سابق هسته ای علیه ایران را به همراه دیگر تحریم های جدید علیه تهران بازمی گرداند.

او تحت تاثیر لابی اسراییل و سعودی اعلام کرد استراتژی ” فشار حداکثری” را برای مقابله با برنامه هسته ای و فعالیت های منطقه ای ایران برگزیده است و آن قدر فشار افتصادی به تهران وارد خواهد کرد تا مقامات ایرانی را مجاب به نشستن دوباره بر سر میز مذاکره با آمریکا برای رسیدن به یک توافق جدید و بهتر با آمریکا کند.

البته ترامپ در این سودای خود شکست خورد و هیچ گاه نتوانست مقامات تهران را تسلیم خواسته های خود کند؛ اما فشار های اقتصادی او علیه ایران، اقتصاد ایران را به چنان تلاطمی انداخت که هم اینک مقامات دولت حسن روحانی می گویند همین که اقتصاد ایران مانند ونزوئلا در اثر فشار های تحریم و “جنگ اقتصادی” ترامپ فرونپاشید خود یک دستاورد بزرگ برای آنهاست؛ که البته پربیراه هم نمی گویند.

خروج ترامپ از برجام توفانی سیاسی در دنیا به پا کرد، اتحادیه اروپا، روسیه و چین از آمریکا به خاطر این اقدام انتقاد کرده و اعلام کردند همچنان از برجام حمایت می کنند.

اما نتانیاهو و بن سلمان تنها مقاماتی در دنیا بودند که آشکارا از این اقدام ترامپ حمایت کرده و او را تشویق به مقابله بیشتر با ایران می کردند.

نتانیاهو در طول دوره ۴ ساله ترامپ حداکثر استفاده و بهره برداری را از موقعیت کرد و حسابی از دولت آمریکا سواری گرفت. ترامپ با امضای یک صفحه کاغذ اعلام کرد که بلندی های جولان (منطقه اشغالی از خاک سوریه که اسراییل آن را در جریان جنگ ۶ روزه  سال 1967 اشغال کرده) را متعلق به اسراییل می داند و نیز در اقدامی تحریک آمیز ایوانکا ترامپ دخترش را به اسراییل فرستاد تا در یک مراسم رسمی سفارت جدید آمریکا در شهر قدس را به عنوان پایتخت اسراییل  افتتاح کند.

ترامپ در مراسم قباله زنی بلندی های اشغالی جولان (این منطقه بخشی از خاک سوریه است که در اشغال اسراییل است) به نام اسراییل در کاخ سفید/ ۲۵ مارس ۲۰۱۹/ آسوشیتدپرس

اسراییل و آمریکا همچنین در دوره ترامپ هر دو از سازمان یونسکو خارج شدند و در بسیاری از مواضع بین المللی در کنار یکدیگر قرار گرفتند.

پایان ماه عسل

نتیجه انتخابات نوامبر ۲۰۲۰ آمریکا پایانی بر ماه عسل ترامپ و نتانیاهو بود و جو بایدن از حزب دموکرات آمریکا را به منصب قدرت در کاخ سفید نشاند.

بایدن وعده بازگشت به برجام را داده است و همین مساله برای نتانیاهو مایه نگرانی است، به نحوی که سفیر اسراییل در آمریکا در اظهاراتی اعلام کرد از بیم بازگشت دوباره آمریکا به برجام “شب ها خواب راحتی ندارد.”

مقامات دولت جدید آمریکا برای کاستن از نگرانی های اسراییل و نتانیاهو بارها به آنها تاکید کرده اند که حواس شان به اسراییل است و دولت تل آویو را مهم ترین متحد واشنگتن در منطقه می دانند.

با این حال عزم دولت بایدن برای بازگشت به برجام و لغو تحریم ها و کاسته شدن از فشارهای اقتصادی و تحریمی از ایران برای نتانیاهو نگران کننده است چون از نظر او با وجود گسترش نفوذ منطقه ای ایران و محاصره اسراییل از همه طرف از سوی پروکسی های ایران، برداشته شدن فشارهای اقتصادی از روی ایران می تواند توازن قوا را در منطقه غرب آسیا به نفع ایران تغییر دهد.

نتانیاهو طی چند ماه گذشته و از زمان روی کار آمدن بایدن تلاش کرده او را از بازگشت به برجام منصرف کند و یا دستکم شروطی اضافی درباره بحث موشک ها و حضور منطقه ای ایران را برای بازگشت به برجام مطرح کند که خارج از بندهای برجام بوده و به نوعی از نظر او تضمین کننده امنیت اسراییل در برابر ایران باشد.

نتانیاهو حتی در اظهاراتی هشدارگونه اعلام کرد دولت اسراییل خود را مقید به احیای احتمالی برجام نمی داند و در صورتی که منافع خود را در خطر ببیند دست به اقدامات نظامی علیه ایران خواهد زد.

البته او از سال ۲۰۱۷ و پس از روی کار آمدن ترامپ قوت قلب یافته و بارها و بارها به مواضعی در خاک سوریه حمله کرده و حتی در داخل ایران نیز اقداماتی از جمله ترور شهید فخری زاده و نیز حمله خرابکارانه به تاسیسات هسته ای نطنز انجام داده است.

با این حال همه فعالیت های نتانیاهو که با هدف مقابله با سرعت پیشرفت برنامه غنی سازی هسته ای ایران شده است با خروج ترامپ از برجام و برداشتن قید تعهدات برجامی از برنامه غنی سازی هسته ای ایران (به عنوان اقدام متقابل ایران در برابر خروج یکجانبه دولت آمریکا از برجام) نتیجه نداده است و ایران که در چارچوب برجام مجاز به غنی سازی ۳٫۶۷ درصد بود هم اینک سطح غنی سازی خود را به بالای ۶۰ درصد رسانده و ذخائر اورانیوم خود را افزایش داده است و به بیان دیگر فاصله خود با نقطه گریز هسته ای را از ۱ سال (در چارچوب محاسبات برجام) به چند ماه و یا حتی چند هفته کاهش داده است.

نتانیاهو در حالی دیروز از سمت نخست وزیری اسراییل کنار گذاشته شد که پس از ۱۲ سال کلنجار رفتن با برنامه هسته ای “بومی شده” ایران و با وجودی که با انجام حملاتی هدفمند به برنامه هسته ای ایران ضربه زده، اما این ضربات در حدی نبوده که بتواند سرعت و روند پیشرفت برنامه غنی سازی هسته ای ایران را متوقف کند.

سخنرانی سال ۲۰۱۱ نتانیاهو در کنگره آمریکا/ گتی ایمجز

اتهام فساد نتانیاهو

نتانیاهو با چند پرونده فساد مالی و اقتصادی از سمت نخست وزیری کنار می رود. او طی این سال ها تلاش داشت از منصب نخست وزیری به عنوان یک سپر محافظتی در برابر پیگردهای قضایی بهره ببرد اما با کنار رفتن از سمت نخست وزیری او و همسرش ” سارا”  که همزمان به چند پرونده فساد مالی و اختلاس و رشوه  متهم هستند در معرض پیگرد قضایی خواهند بود؛ هر چند در جلسه دادگاه بهمن ماه ۱۳۹۹ دادگاه خود با رد همه اتهامات خود مدعی شد بی گناه است.

هیچ بعید نیست که در صورت اثبات اتهامات مطروحه علیه نتانیاهو در دادگاه او به مجازات حبس محکوم شود و سال های باقی مانده از عمرش را پشت میله های زندان گذراند و یا طبق احکام دادگاه به محرومیت از کسب مناصب و مشاغل دولتی محکوم شود.
نتانیاهو دیروز از نخست وزیری اسراییل کنار گذاشته شد اما به طور قطع او همچنان چهره ای خبرساز و جنجالی باقی خواهد ماند؛ چه به واسطه رهبری مخالفان دولت اسراییل و تمام نشدن مساله شخصی او با مهم ترین دستور کار سیاست خارجی اسراییل (ایران) و چه به واسطه احتمال محکومیت او به واسطه پرونده های فساد اقتصادی در دادگاه.

نتانیاهو به همراه وکلای خود در جلسه دادگاه در شهر قدس/ ۲۴ مه ۲۰۲۰/ عکس: POOL